Bewust wording vanuit autisme.
Bewustwording vanuit autisme, is een gegeven wat meerdere aspecten kent. Maar ook vanuit diverse perspectieven gezien kan worden.
Er is ook de keerzijde, een gebrek aan bewustwording en hoe dit je leven kan beïnvloeden. Mensen met autisme hebben zekers het vermogen om te groeien, toch kan bij autisme dit gebrek aan bewustwording uitblijven en een persoonlijke groei in de weg staan, en daarom een levenslang aandacht punt blijven, voor henzelf maar ook hun omgeving.
Bewustwording of bewustzijn kent meerdere niveaus, die deels samenhangen met je algehele ontwikkeling, en hoe deze is verlopen, mede onder de invloeden van autisme en je omgeving. Bewustzijn is in zekere mate, vergelijkbaar met een modern kunstwerk en open voor interpretatie. Het proces van bewustwording in relatie tot informatie verwerking, verloopt anders bij mensen met autisme.
Om de bovengenoemde reden is informatie verwerking, een sturende factor in een samenhangende beeldvorming en lijd dit tot bewustwording. Het gegeven bewustwording is in sociale situaties, en ook bij persoonlijke omstandigheden of functioneren nodig om zaken in context te zien. Context plaatsing is iets waar mensen vanuit autisme in meer of mindere mate problemen in kunnen ervaren.
Eveneens hangt bewustwording en context plaatsing dus ook samen met je cognitieve vermogens om patronen kunnen ontdekken, samenhang in zaken zien, (zelf) reflectie. Dit in combinatie met kern overtuigingen, die je tijdens je ontwikkeling hebt gevormd, en eerder opgedane ervaringen. Dragen bij en je bewustwording.
Wanneer ik spreek over “bewustwording vanuit autisme“, dan denk ik aan, “wat betekent autisme voor jou?” In positieve zin, maar ook in negatieve zin. Hoe helpt het je in het leven? Hoe zit het je persoonlijk in de weg? Deze vraag is door sommige met autisme goed te beantwoorden.
Toch zijn er velen die dit erg moeilijk vinden, onder andere doordat men vastloopt op meerdere domeinen van functioneren in het dagelijks leven, of in de huidige maatschappij, of persoonlijk vlak. Daarnaast kan het moeilijk zijn om wat autisme inhoud, voor jouw persoonlijk te accepteren. Soms ligt er een grote druk vanuit de omgeving, of een angst bij de persoon zelf dat de omgeving zijn autisme niet of zal accepteren of begrijpen. Ook jezelf onbegrepen voelen kan een vorm van bewustzijn brengen. Helaas een die bij vele een gevoel van eenzaamheid oproept.
Bewustwording vanuit de diagnose.
De weg naar de diagnose, is er een die bewandeld wordt wanneer men ernstig vastloopt in zijn dagelijks functioneren. Vaak is dit op meerdere domeinen, (sociaal, communicatief, praktisch, relationeel, persoonlijk functioneren, geestelijk welzijn). Maar tot welke problematiek dit leidt, verschilt van persoon tot persoon, en kan zelfs per levensfase afhankelijk zijn.
Ongetwijfeld zijn er vanuit de media en internet, vele verhalen van mensen die stellen dat ze autisme hebben. Soms komt het over alsof het een positief feestje is, vaak wordt het dan positief belicht of men schrijft uitblinkende eigenschappen aan toe zijn autisme. Er is zelfs een groep die het zien als een superkracht of een gave. Ook zijn mensen die claimen dat autisme de volgende stap in de menselijke evolutie is
Eerlijkheidshalve, vroeger werd er gesuggereerd dat Asperger, synoniem stond voor genialiteit! Uitspraken zoals, gelukkig heb ik Asperger en geen autisme, of ik ben een Aspie! Werden in de jaren 90 en 2000 vaak gebruikt, en door sommige nog steeds. De samenvoeging van alle verschillende sub vormen van autisme tot de diagnose “Autisme spectrum stoornis”, is met de introductie van de DSMV, niet bij iedereen in goede aard gevallen.
Voor de duidelijkheid, om een diagnose te stellen, moet er een zorgvraag zijn. Simpelweg zeggen ik ben ongelukkig, voorziet niet in een zorgvraag om een diagnose traject in te gaan. We zijn allemaal wel eens ongelukkig. Doorgaans hebben mensen die tot een diagnostisch traject toegelaten worden, de nodige problemen en lopen zij vast in hun dagelijks leven. Ook hebben zij vaak al meerdere behandelaars gezien.
Bewustwording, kan heel divers verlopen onder mensen met autisme. Voor de een levert het duidelijkheid en antwoorden op. Voor een ander kan dit onzekerheid met zich mee brengen. Enerzijds verandert er aan jouw als persoon niets, want je wordt met autisme immers geboren. Anderzijds kan er in het bewustzijn wel degelijk wat veranderen. Daarnaast kan het ook een onzekere periode zijn, omdat het ook de vraag is hoe ontvankelijk ouders, partner, kinderen, maar ook de omgeving, of je werkplek of school hierin zijn. Hierdoor krijg je naast je eigen acceptatie proces in sommige gevallen ook nog te maken met het acceptatieproces van de omgeving, of het gebrek daarvan.
Het is het een proces wat ieders doorloopt op zijn eigen lijn en tempo, en je zal mogelijk ook zaken uit het verleden in een ander daglicht gaan zien. Tenminste, dat is de ervaring die ik zelf heb gehad, en die ik van meerdere mensen hoor die op latere leeftijd een diagnose hebben gekregen.
Een diagnose kan duidelijkheid verschaffen, en ingangen bieden. Echter kan dit ook gezien worden als een bevestiging van dat er iets mis is met de persoon, of dat men zichzelf als disfunctioneel ziet.
Er is tegenwoordig een hele kudde aan mensen, die spreken van labeltjes, etiketjes, plakken. Ook zorg professionals, waaronder psychiaters, psychologen en huisartsen, maken deze fout met enige regelmaat, en gaan mee in deze maatschappelijke hetze. Deels snap ik deze zienswijze van de groep professionals wel, ik ben echter van mening dat zij vaak de zorgvraag van hun client voorbij schieten, door simpelweg het antwoord op de vraag weg te nemen “Wat is er mis? Heb ik autisme?”. Hiermee kun je iemand de sleutel tot hulp, begrip, acceptatie dusdanig ontnemen.
Ook kan een diagnose een labeltje noemen, bagatelliserend ervaren worden.
Mijn persoonlijke ervaring, bewust wording vanuit diagnose.
Uit eigen ervaring kan ik beantwoorden. Voor mij persoonlijk was het een geschenk om het verlossende antwoord te krijgen, mede omdat dit antwoord voldeed aan velen vraagstukken waar ik in mijn leven mee kampte en worstelde.
Echter kwam de bewustwording pas later naarmate mijn behandeling vorderde. Ik kreeg hierdoor steeds meer inzicht in mijn autisme.
Naarmate ik inzetten op mijn probleem gebieden en handgrepen kreeg, realiseerde ik mezelf dat voor het eerst sinds 33 jaar, ik een behandeling en traject had wat recht deed aan mijn problematiek. Aangezien ik als kind een leven van speciaal onderwijs met psychologen en pedagogen achter de rug had, maar ook al vele hulpverleners verder was. Niet een had mij de handgrepen of inzichten gegeven die ik nodig had om mijn problematiek te begrijpen. Het was steeds een klein stukje van het geheel, een spreekwoordelijke druppel op een hete plaat. Tenminste, tot de diagnose autisme en CPTSS (Complex trauma) werd gesteld.
Deze handvatten om hiermee om te gaan, kreeg ik tijdens mijn behandeltraject bij de GGZ Breburg. In de eerste twee jaar merkte ik tevens een soort herijking van alle gebeurtenissen uit mijn jeugd, die ik in een ander daglicht ben gaan zien. Dit voelde voor mij als het loslaten van jarenlange weerstand.
Enerzijds was dit confronterend en heb ik gedacht, was dit maar eerder gekomen. Anderzijds besefte ik ook dat het zo heeft moeten zijn, en dat het me, naast de nodige kleerscheuren, ook heeft gewapend in ervaringen. Lessen die ik bij een vroege diagnose mogelijk niet zou hebben geleerd. Toch kan ik zeggen dat toen in 2017 mijn diagnose is gesteld, er een goede periode van persoonlijke groei voor mij aanbrak, en mijn zelfbeeld aanzienlijk in positieve zin is gestegen.
Is hiermee alles opgelost? Nee, helaas niet. Autisme kun je niet genezen, maar je kunt wel proberen te kijken waar je kwetsbaarheden liggen, en ook waar je krachten liggen. Ik raak nog steeds overprikkeld door de rol die ik vervul in mijn huidige leven. Het is continu zoeken naar balans.
Maar nu weet ik waar ik naar zoek en wat ik nodig heb. Deze inzichten maken een flink verschil. Daarnaast heb ik ook de nodige hulp gehad en toegelaten in mijn leven. Vanuit mijn behandelperiode bij de GGZ, maar ook door de cursussen die ik bij de Herstelacademie van Fameus (GGZ) heb gevolgd, heb ik geleerd dat regie houden en zelfbeschikking cruciaal zijn.
Bewustwording vanuit autisme klinkt misschien simpel, maar dat is het niet. Deels omdat het samenhangt met je prikkel- en informatieverwerking. Het kan om die reden zijn dat bepaalde dingen tijd nodig hebben, of veel later op hun plek vallen. En helaas soms nooit.
In mijn geval is het een sleutel gebleken naar een betere versie van mezelf. Het voelde als een blinddoek die na 33 jaar af mocht. Mijn ontwikkeling loopt door, en ik groei nog steeds, samen met mijn kennis en inzicht in mijn eigen grenzen en kunnen. Problemen en bepaalde zaken in je leven, kun je helaas niet altijd veranderen, maar mogelijk een manier vinden om ermee om te gaan of te accepteren wat het voor je betekent.
Inmiddels ben ik zo ver dat ik mezelf volledig accepteer. Op de vraag “wat zou je doen als we je autisme kunnen genezen?” is mijn antwoord dan ook volmondig “Nee, je blijft ervan af 😉”. Ik durf dit zo volmondig te stellen, omdat autisme voor mij persoonlijk een essentieel onderdeel is geworden van de persoon die ik ben, ondanks dat het wordt gezien als een stoornis, iets wat ik ook zeer goed begrijp, hoewel de maatschappij het vaak niet begrijpt.
Overigens begrijp ik dat dit niet voor iedereen met autisme zo zal zijn of op dezelfde manier ervaren zal worden. Ik kan niet oordelen over iemands situatie of over hoe zwaar iemand onder zijn autisme gebukt gaat. Ik kan alleen maar mijn verhaal vertellen, meedenken en hopen dat anderen hier inspiratie of tips uit kunnen halen.
Acceptatie proces en verwerking.
Voor sommigen is het weten dat ze autisme hebben voldoende. Voor anderen voelt het als een bevrijding of een bevestiging, terwijl het voor sommigen als een vonnis aanvoelt. Er is ook een groep die zich niet herkent in de diagnose. Dit kan om uiteenlopende redenen zijn, maar het kan ook een integraal onderdeel zijn van iemands autisme.
Toch leidt een diagnose niet altijd tot antwoorden; sommigen herkennen zichzelf er niet in. Dit kan voortkomen uit autisme, maar ook uit angst of onzekerheid over wat het voor hen persoonlijk betekent. Ook kan het zijn dat de omgeving de symptomen niet herkent, wat weer twijfel kan zaaien bij de gediagnosticeerde. Daarnaast bestaat er natuurlijk ook de kans dat de diagnose onjuist is. In sommige gevallen is de diagnose niet volledig, wat betekent dat naast autisme ook andere problematiek een rol kan spelen, waardoor enkel de diagnose autisme niet volledig dekkend is. Of er kan sprake zijn van een andere aandoening die grote overlappingen vertoont met de problematische gebieden die met autisme geassocieerd worden.
Een deel haakt kort na het diagnosetraject af, vaak om de eerder genoemde redenen. Persoonlijk vind ik dit jammer, want autisme betekent niet het einde; het kiezen voor een eventueel behandeltraject kan hopelijk handvatten bieden en op sommige punten ook persoonlijke groei brengen. Voor degenen die twijfelen over hun autisme, kan het juist ook zinvol zijn om te onderzoeken of de diagnose klopt door een behandeltraject in te gaan. Helaas bestaat er ook zoiets als een blinde vlek voor je eigen autisme, en kan het vanuit autisme moeilijk zijn om te accepteren dat men autisme heeft. Nogmaals, iedereen moet dit op zijn eigen manier doorlopen. Sommigen accepteren en verwerken dit vrij snel, terwijl ik ook gevallen ken waar het een levenslange worsteling van het acceptatieproces is, en de twijfel blijft bestaan.
Toch is het goed om stil te staan bij het feit dat iedereen met autisme, ondanks de vele herkenningen en overeenkomsten, vaak te maken heeft met een diversiteit aan problemen. Het is daarom verstandig om vanuit de omgeving de verwachtingen te temperen, zaken te accepteren zoals ze zijn, en te kijken of je met kleine stapjes verandering kunt bewerkstelligen. Bewustwording kan lang duren, maar het kan er ook zomaar ineens zijn, of simpelweg uit blijven.
Verwachtingen en eigen rol.
Verwachtingen en je eigen houding of een gebrek daarvan. Spelen een grote rol in het acceptatieproces en hoe je het leven benadert vanuit autisme.
Zijn je verwachtingen realistisch? En hoe kun je ze beïnvloeden vanuit jezelf? Daarnaast zijn ook andere factoren uit je persoonlijke ontwikkeling. En hoe je omgeving hedendaags of in het verleden met je autisme is omgegaan, van invloed, op je verwachtingen of acceptatie proces.
Als je de volgende aspecten in overweging neemt in relatie tot autisme
- Verwachtingen.
- Eigen rol (invloed) of gebrek aan invloed.
- Diversiteit in hoe autisme zich uit van persoon tot persoon.
- Houding van de omgeving (negatief, positief), steunend, accepterend of afwijzend, niet begrijpend.
- De rol die de persoon met autisme vervult (partner, ouder, kind, vriend, vriendin, mantelzorger).
- waarneming & beeldvorming
Dan wordt het duidelijk dat het is niet eenvoudig is om een eenduidige conclusie te trekken over hoe realistisch iemands verwachtingen zijn en in hoeverre die persoon zijn eigen rol (aandeel of cirkel van invloed) met autisme kan zien.
Als iemand met autisme vastloopt, is het raadzaam te onderzoeken wat je kunt leren met behulp van trainingen of therapieën onder begeleiding van deskundigen. Het is goed om te kijken welke handvaten je kunt verwerven en welke alternatieve copingmechanismen je kunt ontwikkelen.
Autisme is, in brede zin, van invloed op je ontwikkeling, alsmede je manier van leerbaarheid en hoe je ontwikkeling verloopt. Ook is het dus vanuit je ontwikkeling gezien van invloed op je persoonlijkheid, en kan vanuit die optiek ook sturend zijn voor je grondhouding. Het is echter van belang om te erkennen dat veel van deze grondhouding bij laat (gediagnosticeerde), wellicht is gevormd doordat er verkeerd is omgegaan met je (ongediagnosticeerd, onbegrepen) autisme in het verleden, dit kan zowel vanuit de omgeving als vanuit de persoon zelf zijn. Dit zijn gebieden waar (mogelijk) winst te behalen valt in een behandeling. Een advies wat ik sowieso ten aller tijde wil noemen is, zet in op de sterke kanten en eventueel interesse gebieden bij degene met autisme.
Persoonlijke ervaring, bewustwording vanuit zaken die op zijn plek vallen.
Bewustwording en zaken die op zijn plek vallen, kunnen vertraagd plaatsvinden of zelfs vastlopen in het verwerkingsfilter van informatie. Mijn ervaring is dat het soms weken, maanden, of zelfs jaren kan duren voordat bepaalde zaken op hun plek vallen en het besef of de bewustwording ontstaat. Gelukkig geldt dit niet voor alles, anders zou het erg lang duren om een antwoord te geven op een gestelde vraag.
Mijn kennis en ervaring komen voort uit het feit dat ik laat gediagnosticeerd ben. Ik weet dus niet hoe mijn leven zou zijn verlopen als dit op jonge leeftijd geconstateerd was. In mijn jeugd was de kennis over autisme al behoorlijk aan het toenemen. Vooral in de Verenigde Staten; hier in Nederland liepen we nog enigszins achter met implementatie. Tegenwoordig is er veel kennis, maar helaas is deze nog steeds niet altijd bekend bij professionals of in het (speciaal) onderwijs. Dit is jammer, want met de juiste aanpak en maatwerk kan er veel worden bereikt bij vroegtijdige ontdekking van autisme bij een kind.
Maar goed, terug naar het stukje autisme en bewustwording. Zelf merkte ik dat veel zaken vrij snel duidelijk werden. Waarom was ik zo gesteld op het verkrijgen van overzicht? Waarom moest iets compleet zijn? Ik had een extreme fascinatie voor het visueel maken van zaken.
Maar nog belangrijker was het besef waarom ik vaak moeite had met het omgaan met conflicten en waarom ik hier vaak door overrompeld werd. Leren ging mij slecht af; ik was eigenlijk 24/7 overprikkeld op school. Toch waren er ook positieve aspecten; ik merkte dat ik erg gericht was op details en het observeren van zaken. Zo analyseerde ik op den duur gedragskenmerken en bepaald gedrag. Dit hielp me soms om situaties te vermijden, echter waren conflicten vaak lastig, en gingen gepaard met angst en agressie.
Ook begreep ik de communicatie op school vaak niet waardoor de opdracht niet duidelijk was. Vaak wist ik aan de hand van alle details rondom een opdracht, vaak een (alternatieve) beeldvorming te krijgen, van wat de bedoeling was. Dit is enerzijds noemenswaardig te noemen, echter kosten me dit vaak veel stress en energie . Ook begreep ik waarom mijn hoofd soms reageerde als een rolodex van associaties wanneer er iets werd verteld.
Tijdens mijn diagnose, traject en behandeling vielen deze zaken op hun plek. Een van de grootste winsten was dat ik ontdekte dat ik wel degelijk goed kon leren, mits aan de juiste randvoorwaarden werd voldaan.
Persoonlijke grenzen.
Om oplossingen te vinden voor je (persoonlijke) problemen en om met je autisme om te gaan, is het nuttig, mits mogelijk, om je grenzen in kaart te brengen. Gegeven dat dit voor iedereen met autisme anders ligt en sommigen volledig vastlopen, omdat ze een grens simpelweg niet waarnemen of menen te hebben. Toch zijn er altijd mogelijkheden. Ik heb zelf geleerd dat bepaalde grenzen in mijn geval juist aanvoelen als een zachte grens, terwijl dit toch wel degelijk een harde grens kan zijn.
Ook zijn er bepaalde grenzen die ik simpelweg niet aanvoel. Hoe ga ik hiermee om? Door mezelf in bescherming te nemen en bewust keuzes te maken. Dat wil zeggen, als ik niet voel dat ik over een grens ga in bepaalde situaties, Ik dan zorg dat ik structureel voor een time-out ga, of frequenter een periode van herstel neem.
In sommige gevallen is proactief en preventief handelen noodzakelijk als je een grens niet waarneemt, om te voorkomen dat je er toch overheen gaat. Lastiger wordt het echter als de omgeving het niet altijd lijkt te begrijpen en soms de fout maakt om dit voor jou in te moeten vullen.
Bewustwording van je beperkingen.
Bewust worden van je beperkingen kan confronterend zijn. Dit zijn de spreekwoordelijke, kaarten waarmee je het zult moeten doen in het leven.
Vanuit autisme kan dit lastig zijn, omdat we lineair naar een situatie of gegeven kijken, en niet direct oog hebben voor eventuele mogelijkheden die wel kunnen. Zelf helpt het mij om te kijken waarin ik kan groeien en soms een stap terug te nemen, en te kijken waar we staan in het grotere geheel.
Om je krachten te ontdekken, is het goed om te weten waar je beperkingen liggen. Het accepteren van je beperkingen kan rust brengen, en hiermee kun je ook kijken naar je mogelijkheden Acceptatie is in die zin mede bepalend voor omgaan en jezelf bewust zijn van je beperkingen.
Herontdekking van jezelf en groeien in bewustzijn.
“Bewustwording van je beperkingen omvat ook het accepteren van zaken en ermee leren omgaan, of leren omdenken. Deze aspecten zijn fundamenteel voor een positieve herontdekking, en kunnen leiden tot het bereiken van een nieuw stadium van bewustzijn en beleving. Als acceptatie en volledig bewustzijn eenmaal tot je komen, kun je verder kijken naar wat wel lukt en waar je sterke kanten of talenten liggen. Mijn persoonlijke ervaring is dat met name de acceptatie ervoor heeft gezorgd dat ik ook de positieve aspecten van mijn autisme heb leren kennen. De mopperpot in mij heeft toch ook veel goeds weten te bewerkstelligen.
je eigen persoon in relatie tot autisme.
Hier ga ik een heilig deurtje intrappen. Ik hoor vaak mensen, waaronder zelfs zorgprofessionals en onderwijzers, vaak zeggen: “Dat is autisme, en dat is gedrag!”
Tegen hen zou ik willen zeggen: Duh, er is niet zoiets als autisme of gedrag; beide zijn verweven met elkaar. Dat gedrag voortkomt uit autisme, en hoe dit zich verhoudt, is een aparte discussie. Maar het blijft menselijk gedrag. Wie meent dat het twee aparte zaken zijn, heeft het pervasieve deel van autisme niet begrepen.
Mensen met autisme zijn ook gewoon mens. Het gedrag dat zij vertonen bekijken we vaak anders; het is vaak anders dan we gewend zijn. En het verrast mensen zonder autisme, soms omdat het afwijkt van hun verwachtingen. We typeren het vaak als extremer, of we lijken het niet altijd te begrijpen, omdat we de connectie of samenhang van zaken niet zien. Ook schrijven we vaak een andere of diepere betekenis toe aan dat gedrag dan waar het daadwerkelijk uit voortkomt. Op zo’n moment zouden we kunnen stellen dat we zelf overvallen worden door het autisme van een ander.
En dat het autisme van de persoon feitelijk teruggegeven wordt aan de persoon zonder autisme
Dit is dan ook vaak de reden waarom ik uitspraken als “We zijn allemaal een beetje autistisch” merkwaardig vind, en dit zegt meer over het inzicht en vermogen van derden. Er is dus nog genoeg werk aan de winkel.
Zoals Peter Vermeulen, orthopedagoog en verbonden aan “autisme centraal,” een belangenorganisatie in België, wel eens opmerkte:
“We zijn niet allemaal een beetje autistisch, net zoals we ook niet allemaal een beetje verstandelijk beperkt zijn, omdat we autisme niet altijd lijken te begrijpen.”
Waarom ik dit gegeven aanroer, mag overduidelijk zijn. We kijken te vaak puur naar de term autisme en vergeten de persoon erachter. Deze persoonlijkheid is mede gevormd, onder andere door autisme factoren. Echter, het is niet zo dat je het autisme kunt scheiden van de persoon. Want dan houd je in feite een andere persoonlijkheid over.
Ik zie bij velen met autisme veel mooie persoonlijkheidstrekjes. Ik ken er zat die echt de “Pinokkio factor” hebben: dat kinderlijke enthousiasme en de nieuwsgierigheid van een kind. Maar ook hoe deze mensen hun passies en fascinaties beleven; dit vind ik erg aanstekelijk. De manier waarop mensen met autisme contact maken verschilt vaker, dan bij mensen zonder autisme. De oprechtheid, maar ook het vindingrijke en de oplossingsgerichtheid, is een mooie eigenschap bij deze groep. Daarnaast kunnen er echte brainstormers tussen zitten, die zeer creatieve out of the box oplossingen kunnen bedenken. Maar ook mensen die toegewijd of secuur kunnen werken.
Uit mijn persoonlijke ervaring heb ik geleerd dat ik redelijk wat autisme gevoede persoonlijkheidstrekjes heb ontwikkeld. Ik kan koppig zijn, volhardend, wat een stuk makkelijker wordt als je grenzen niet aanvoelt. Ik neem geen blad voor mijn mond en durf fouten te maken. Ook kan ik soms onredelijk gedreven zijn, lukt het switchen van onderwerp niet zo makkelijk, en kan ik een onderwerp fileren tot op het bot.
Een van de keerzijdes van mijn autisme is dat als ik geen duidelijkheid heb, ik mijn overzicht verlies en hier veel stress van ondervind.
Tot slot.
Autisme kan zeker ook positieve aspecten hebben. Velen die ik ken, zijn goede, zachtaardige sociale personen op hun eigen manier, die zichzelf tekort doen ten opzichte van de neurotypische wereld. Ook gaat er heel wat creativiteit, schuil onder deze groep. Het zijn echte denkers en doeners. Maakt dit het leven makkelijker? Nee, absoluut niet.
Als het leven al uitdagingen met zich meebrengt, wat het bij autisme in een maatschappij die er niet altijd rekening mee houdt zekers doet.
Hoop ik dat mensen met autisme toch plezier en herstel kunnen halen uit hun sterke kanten.
Wat ik graag wil benadrukken, laat het autisme er ook zijn. Autisme hoeft niet altijd als een probleem te worden gezien. En veel van de problematiek is juist het resultaat van hoe de maatschappij er mee om gaat. Vaak is het eerder een uitdaging om bruggen te slaan met deze groep mensen, waar je ook als mens zonder autisme zelf door kunt groeien. Ieder mens is uniek, en iedereen mag er zijn.